افشاری درآمدهای مفصلی دارد، چنان‌که در ردیف علی‌اکبر شهنازی هشت درآمد مختلف برای آن آمده‌است. برخی از درآمدهای افشاری تا درجه‌های هفتم، هشتم و حتی نهم شور نیز گسترش می‌یابند و روی درجات بالا تأکید قابل توجهی می‌کنند. چنین تحرکی در دستگاه‌های دیگر معمولاً تحت یک گوشهٔ مجزا شناخته می‌شود اما در افشاری جزئی از درآمد محسوب می‌شود چرا که همواره به نت شاهد و نت ایست افشاری بازمی‌گردد.

مهم‌ترین گوشه‌های افشاری عبارتند از بیات راجِه (یا بیات راجع)، رُهاب، مسیحی، نهیب، و مثنوی‌پیچ (یا مثنوی). مهدی برکشلی برای افشاری این گوشه‌ها را نیز برمی‌شمرد: جامه‌دران (نت شروع: درجهٔ پنجم، نت متغیر: درجهٔ پنجم)، مثنوی‌پیچ (نت شروع: درجهٔ هفتم از طرف بم، نت شاهد: درجهٔ چهارم، نت ایست: درجهٔ دوم، غالباً با اشعار مولوی خوانده می‌شود)، قرائی (نت شروع: درجهٔ هفتم، نت شاهد: درجهٔ هفتم، نت ایست: درجهٔ پنجم)، و شاه‌ختایی (نت شروع: درجهٔ هفتم از طرف بم، نت شاهد: درجهٔ سوم، نت ایست: درجهٔ دوم). داریوش طلایی در کتاب تحلیل ردیف گوشه‌هایی با نام قَرائی و بسته‌نگار را برای آواز افشاری برشمرده‌است، اما فخرالدینی اجرای قرائی را مربوط به گوشهٔ عراق می‌داند.

گوشهٔ بیات راجه در بیات اصفهان و دستگاه نوا نیز اجرا می‌شود و به آن دو نزدیکی بیشتری دارد تا به افشاری. در این گوشه درجهٔ ششم شور ربع پرده زیرتر می‌شود و دیگر تغییر داده نمی‌شود؛ این درجه نت شاهد بیات راجه نیز هست (و درجهٔ پنجم شور نت ایست آن است). رهاب گوشه‌ای از شور است که در بیات اصفهان نیز اجرا می‌شود. در رهاب نت پایهٔ شور (که دو درجه پایین‌تر از نت ایست افشاری است) نقش مهم‌تری پیدا می‌کند و سایر خصوصیات محور اصلی شور نیز در این گوشه مشهودند. گوشهٔ مسیحی در دستگاه نوا نیز اجرا می‌شود و در محور اصلی دستگاه شور قرار دارد. برونو نتل در بررسی ردیف‌های مختلف به این نتیجه رسیده که گوشهٔ رهاب (به جز در خودِ دستگاه شور) همیشه با گوشهٔ مسیحی همراه است.

گوشهٔ نهیب (و دو گوشهٔ مرتبط دیگر شامل عراق و آشور) دارای مُد متفاوتی هستند و در دستگاه‌های نوا، ماهور و راست‌پنج‌گاه هر سهٔ این‌ها اجرا می‌شوند اما به گفتهٔ فرهت در افشاری فقط گوشهٔ نهیب اجرا می‌شود. در این گوشه درجهٔ هشتم شور نت شاهد است و درجهٔ پنجم شور نت ایست. اما فرهاد فخرالدینی از گوشهٔ عراق هم در آواز افشاری نام می‌برد و آن را نقطهٔ اوج آواز افشاری می‌داند. به عقیدهٔ او اجرای گوشهٔ عراق در افشاری، منجر به پرده‌گردانی به دستگاه ماهور می‌شود. با اجرای گوشهٔ عراق، گستردهٔ صوتی آواز افشاری به یک فاصلهٔ دهم کوچک می‌رسد و شامل سیزده درجه می‌شود.

گوشه‌ای با نام مثنوی در افشاری، بیات ترک، همایون و بیات اصفهان وجود دارد و نام آن بیشتر به نوع شعری که همراهش به آواز خوانده می‌شود (مثنوی، به ویژه مثنوی معنوی) اشاره می‌کند و از همین رو در تمام دستگاه‌ها قابل اجراست. گوشهٔ مثنوی‌پیچ به‌طور خاص به خاطر جهشی به اندازهٔ یک فاصلهٔ پنجم درست به سمت بالا در ابتدای گوشه، و سپس یک بازگشتی پلکانی به درجات پایین‌تر، شناخته می‌شود. اشعار مثنوی در بحر رَمَل (بر وزن فاعلاتُن فاعلاتن فاعلات) هستند.

گوشه بیات عجم، با صدای استاد محمد اسماعیل قنبری

keyboard_arrow_up